Με της ψυχής το φεγγαρίσιο φώς... Εις μνήμην Νόρας Αναγνωστάκη

Πολύ λίγο γνώριζα τη Νόρα Αναγνωστάκη (που έφυγε παραμονή Πρωτοχρονιάς)  μέσα από τα γραφτά της. Όμως, τη χρονιά που πέρασε διάβασα ένα μικρό βιβλίο της με τίτλο "Πνευματικές ασκήσεις" (Στιγμή, 1988), στο οποίο περιέχονται τρία κριτικά κείμενα για τους Τάκη Σινόπουλο, Νάσο Βαγενά και Γιώργο Βακαλό, γραμμένα το 1980, το 1976 και το 1974 αντίστοιχα. Είναι και τα τρία κείμενα εξαιρετικά, ξεχώρισα όμως το κείμενο με τίτλο "Με της ψυχής το φεγγαρίσιο φώς...", αφιερωμένο στο ζωγράφο και σκηνογράφο Γιώργο Βακαλό (1902-1991).

Στην πραγματικότητα, το κείμενο αυτό ήταν ένα γράμμα που είχε στείλει η Νόρα Αναγνωστάκη στην Ελένη Βακαλό  για την έκθεση ζωγραφικής του Γιώργου Βακαλό στο Λος Άντζελες το 1974 και το οποίο είχε δημοσιευτεί στο τεύχος Ιαν.-Φεβρ. 1974 του περιοδικού Ζυγός αντί κριτικής. Βρήκα τη σχετική εγγραφή στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, το άρθρο στο Ζυγό είχε τον τίτλο: "Παραλλαγές πάνω σ' ένα φεγγάρι: η καινούρια δουλειά του Γ. Βακαλό που εκτίθεται στο Λος Άντζελες" (Ζυγός: διμηνιαίο περιοδικό τέχνης , αρ. 6 (Ιαν.- Φεβρ. 1974), σ. 38-43).

Γιώργος Βακαλό, Από τη σειρά των φεγγαριών (Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη)

Αναφέρεται και στην έκθεση που είχε οργανώσει η γκαλερί  Ώρα το 1971 και μιλά για το φως που έβγαινε τότε από τη ζωγραφική του Βακαλό που "βρισκόταν στον αστερισμό του ηλιακού φωτός" και το ίδιο τώρα από τα "σεληνιακά ημίφωτα" και δεν καταλαβαίνει , λέει, "πώς συντηρείται και με τους δυο φωτισμούς η ίδια μαγεία!".

Γιώργος Βακαλό, Το καφέ φεγγάρι (Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη)

Και γράφει παρακάτω:

"... Ξαναδιάβαζα τελευταία τον Μεγάλο Γκάτσμπυ του Φιτζέραλντ, και στάθηκα μαγεμένη σε μια μικρή περιγραφή ενός ζευγαριού που πάει - νύχτα - να φιληθεί και το χωρίζει μια ακτίνα φεγγαριού. Μου ήρθε να κλάψω. Όρμησαν μέσα μου μνήμες ενός άλλου καιρού, που μπορούσε κανείς να απολαύσει ένα γραμμένο ή ζωγραφικό πράγμα γι' αυτό που είναι και μόνο, χωρίς νά 'χει αυτή την κακομοιριασμένη αίσθηση του στρατιώτη - ξέρεις τι λέω - γι' αυτήν την άλλη όψη την άγρια της τέχνης, που δεν σ' αφήνει να χαλαρώσεις απ' τη σκληρότητα που σε κατέχει και που είναι εντελώς  απαραίτητη, που πρέπει οπωσδήποτε να διατηρηθεί...

... Κοιτάζω ξανά και ξανά κινέζικες ζωγραφιές, Μπονάρ και Κλέε και Σερά, και ντουανιέ Ρουσσώ και ξαναδιαβάζω Φλωμπέρ, Σταντάλ, Μπαλζάκ, Τζόυς και Χένρυ Τζέιμς, Φιτζέραλντ, Μέλβιλ και Λιούις Κάρολ, και η ψυχή μου πραγματικά αναπαύεται, τρέφεται και παίρνει δύναμη για τ' άχαρα έργα που με περιμένουν. Με κανέναν τρόπο δεν πρέπει ν' αποξεχαστούμε μέσα στη σημερινή ασφυξία. Ϊσως γι' αυτό αγαπώ όλο και πιο πολύ τη ζωγραφική του Γιώργου, γιατί με βοηθάει να αναπνεύσω σαν άνθρωπος μέσα στην τέχνη, να γοητεύομαι, χωρίς να ξεχνώ και τ' αγκάθια της...."

Είναι φανερές οι νύξεις που κάνει, το κείμενο ήταν γραμμένο λίγο πριν πέσει η χούντα.

"... Ίσως φαίνεται παράδοξο, αλλά έτσι έγινε. Αυτός ο παραμυθάς ζωγράφος, με την υπέρκομψη τεχνική, να έχει γίνει ερευνητής των βυθών της δημιουργίας και με το μωβ φως του φεγγαριού να μας τραβάει αργά στα ενάλια βάθη όπου κοίτεται πολύχρωμος ο θάνατος και γεμάτη αστέρια η ζωή, αναπνέοντας φως και σκότος - φως και σκότος.

Πραγματικά βλέπω ότι σκοτείνιασε. Σ' αφήνω.

Με αγάπη

ΝΟΡΑ"

Γιώργος Βακαλό, Μπλε φαγγάρι (Πηγή: Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης τέχνης)

***
Γράφει η Νόρα Αναγνωστάκη ότι κοιτάζοντας τα έργα του Βακαλό, της ήρθε ο στίχος "Με της ψυχής το φεγγαρίσιο φώς", όμως δεν μπορούσε να θυμηθεί τον ποιητή. Άραγε ποιος να είναι...