Τρίτη 15 Νοεμβρίου 2016

Homo Americanus, του Γιώργου Παπασωτηρίου





Ποιος είναι ο "Αμερικανός Άνθρωπος" και ποιος ο "Αμερικανός Θεός"; 

Με αφορμή την επίσκεψη Ομπάμα και τα ανάκατα αισθήματα που αναγκαστικά ζώνουν τις σκέψεις και τις διαθέσεις μας (είναι και μέρες Πολυτεχνείου, είναι και οι πόλεμοι στη Συρία, στο Ιράκ και σε τόσα άλλα μέρη του κόσμου, είναι και λίγες μέρες από την εκλογή του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, έχουμε και υψηλό επισκέπτη τον ... γιατί όχι έως και συμπαθητικό κ. Ομπάμα), θυμήθηκα τον Homo Americanus. Αυτόν τον ιδιαίτερο τύπο ανθρώπου που αναλύει ο δημοσιογράφος Γιώργος Παπασωτηρίου στο ομώνυμο βιβλίο του. (Homo Americanus: Τα χαρακτηριστικά της αμερικανικής ιδιαιτερότητας, Καστανιώτης, 2008).

Ο Παπασωτηρίου δίνει μεγάλη έκταση στο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει "η θρησκεία στη διαμόρφωση της αμερικανικής ταυτότητας και στη λειτουργία της κοινωνίας, αλλά και στη νοηματοδότηση της ζωής των ανθρώπων μ' ένα συγκεκριμένο τρόπο". Κάνει μάλιστα λόγο για την "αμερικανοποίηση του Θεού" και για τον Deus Americanus "που συνδιαμορφώνεται και ταυτίζεται από ένα σημείο και ύστερα με τον Homo Americanus, τον Αμερικανό Άνθρωπο".

Έχει ενδιαφέρον η ανάλυση των χαρακτηριστικών του Αμερικανού Ανθρώπου, που είναι το Άτομο και η ελευθερία του, συνδέοντας το δεύτερο με "την κατάχρηση από ένα ακραίο και αχαλίνωτο Εγώ". Γράφει:

... Η αμερικανική κοινωνία βασίζεται στη "λατρεία του Εγώ", του Ατόμου, και την υπό όρους ελευθερία του, αλλά και η λατρεία αυτή δεν ήταν πάντα όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Διότι μια ορισμένη λατρεία του Εγώ, όπως εκφράστηκε από τον Χ. Θορώ, τον Χ. Τζέημς, αλλά προπάντων από τον Ουώλτ Ουίτμαν, και η οποία έδωσε έμφαση στους "αποτυχημένους" (γι' αυτό και η προτίμησή της από την αμερικανική Αριστερά), θα ηττηθεί από τη λατρεία του πανίσχυρου και επιτυχημένου Εγώ, την οποία προώθησε με δύναμη η πρωτοφανής καπιταλιστική συσσώρευση...

Και συνεχίζει κάνοντας λόγο για τον "καπιταλισμό-καζίνο".

Η αμερικανική κοινωνία, γράφει, είναι πατριωτική και βιβλική μαζί, είναι η κοινωνία της συμπόνιας προς τα μέσα και του ρατσισμού και του φανατικού φονταμενταλισμού προς τα έξω.

Το ένα πρόσωπο του αγάλματος της Ελευθερίας είναι αγαπητικό, αφού κοιτάζει "αυτούς που είναι μαζί μας" και το άλλο φοβερό, ένα σκιάχτρο για να φοβίζει τους εχθρούς, αυτούς που, αφού δεν είναι μαζί μας, "είναι εναντίον μας".

Και η Αριστερά; Και τα κινήματα; Είναι αυστηρός ο Παπασωτηρίου. Τα καλύτερα μυαλά της γενιάς του '60, γράφει, χάθηκαν όχι από την πολιτική ήττα της εξέγερσής τους, αλλά από τα ναρκωτικά, οι αριστεροί Αμερικανοί δεν αρνούνταν την κοινωνία, αλλά το κορμί τους και πιο συγκεκριμένα το κεφάλι τους. 

Ό,τι απέμεινε από το κίνημα της δεκαετίας του 1960, του αντιπολεμικού και αντικαπιταλιστικού αγώνα, από το όργιο των Γούντστοκ είναι μια φυλή που κάνει τζόκινγκ ή κια φυλή που κάνει μπόντι μπίλντινγκ. Εν μέρει, διότι η συντριπτική πλειοψηφία της φυλής του Homo Americanus συνεχίζει να εκστασιάζεται μέχρι οργιαστικού παραληρήματος στις διάφορες εκκλησίες της "Αγάπης", όπως πριν από αιώνες στα δάση και αργότερα στα Γούντστοκ, προσπαθώντας να χάσει βάρος με τη βοήθεια του Θεού.

Αυστηρός; Άδικος; Υπερβολικός; Μονομερώς αρνητικός; Ίσως σ'έναν βαθμό. Αλλά, μήπως δεν λέει αλήθειες;

Αριστερή εγωπάθεια, υπερτροφική Ατομικότητα είναι χαρακτηρισμοί που χρησιμοποιεί για να καταδείξει την αδυναμία της αμερικανικής αριστεράς να διαμορφώσει έναν άλλο λόγο πέραν του ατομικού Εγώ, "να αντιληφθεί το λόγο των εμφύλιων συγκρούσεων των κάτω και την ανάγκη άμβλυνσης των επιμέρους διαφορών τους που διογκώνονταν σκόπιμα από τους πάνω."




Σ' αυτό το σημείο, θυμάμαι το "Αμερικανικό Ειδύλλιο" του Φίλιπ Ροθ, όπου ο διαρκώς προβληματιζόμενος συγγραφέας αναφέρεται ακριβώς σ' αυτή την "αμερικανική τρέλα" που δεν αφήνει τους ανθρώπους να ζήσουν το όνειρο.

Το αμερικανικό όνειρο που έχει προδοθεί, το αμερικανικό κύρος που έχει απωλεσθεί, οι "θυμωμένοι άνθρωποι" που ζουν στην ανασφάλεια κι επιθυμούν να επιστρέψουν σε μια μορφή "καθαρότητας" και οι συγκρούσεις που αν εδραιωθούν και σκληρυνθούν μέσα στο πολιτικό αδιέξοδο, "τότε το έδαφος θα είναι και πάλι έτοιμο για την πολιτική παρόρμηση που είναι γνωστή ως φασισμός". Με αυτά (τα προφητικά;) ασχολείται ο Παπασωτηρίου στο τελευταίο κεφάλαιο με τον τίτλο "Παρακμή".

Το βιβλίο αναλύει σκέψεις, ιδέες και λόγια διανοητών (π.χ, Μποντριγιάρ), αναφέρεται σε λογοτέχνες και στα έργα τους (πολλή αναφορά κάνει π.χ. στον Μέηλερ), ενώ έχει πολλές αναφορές από δημοσιεύματα στα οποία παραπέμπει. Είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε όταν η κρίση στην Αμερική είχε ήδη αρχίσει, όπου τα προβλήματα στον κόσμο δεν είχαν πάρει ακόμα τη σημερινή έκταση, κι έτσι μας δίνεται μια ευκαιρία να ερμηνεύσουμε και να προβληματιστούμε για όσα συμβαίνουν σήμερα. Και φυσικά, να δούμε τον "Αμερικανικό Άνθρωπο" μέσα από τη σκοπιά που τον παρουσιάζει ο Γιώργος Παπασωτηρίου. Αξίζει η ανάγνωσή του.

Μια εκδοχή του Homo Americanus από τον σύγχρονο Αμερικανό καλλιτέχνη Raymond Pettibon
(Εξώφυλλο του βιβλίου Raymond Pettibon: Homo Americanus: Collected Works, David Zwirner Books, 2016. Για το βιβλίο βλέπε εδώ και εδώ).

1 σχόλιο:

  1. Σε συνέντευξή του στο Truthout πριν από δύο ημέρες ο Νόαμ Τσόμσκυ αναλύει τους λόγους που έφεραν τον Τραμπ στην Προεδρία και που είναι ο θυμός (τον ψήφισαν, λέει, λευκοί ψηφοφόροι, εργατική τάξη και τα χαμηλότερα στρώματα της μεσαίας τάξης), ο ρατσισμός και ο εθνικισμός (που γεννάται στα θύματα της παγκοσμιοποίησης με αποτέλεσμα να βρίσκονται οι εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο σε ανταγωνισμό μεταξύ τους) και η Βίβλος (το 40% του πληθυσμού των ΗΠΑ δεν ανησυχούν για τη θέρμανση του πλανήτη, αφού, λένε,ο Χριστός θα επιστρέψει σε λίγες δεκαετίες)! Ειδικά για το τελευταίο, ο Τσόμσκυ λέει "εάν η επιστήμη συγκρούεται με τη Βίβλο, τόσο το χειρότερο για την επιστήμη", κάτι που ανάλογό του, συνεχίζει, είναι δύσκολο να βρεθεί σε άλλες κοινωνίες.
    http://www.truth-out.org/opinion/item/38360-trump-in-the-white-house-an-interview-with-noam-chomsky.

    ΑπάντησηΔιαγραφή