Σάββατο 1 Ιουλίου 2017

Το κάλπικο ζύγι, του Γιόζεφ Ροτ: τέλος μιας εποχής και αρχή μιας νέας εξορίας...



"... το τοπίο που σκιαγραφεί ο Ροτ, εκείνο των τελευταίων ετών της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, δεν είναι παρά μια νέα Εξορία. Σαν μια Βαβυλώνα όπου αντηχούν οι σλαβικοί και βιβλικοί απόηχοι, φέρνοντας στο νου διάφορες παραδόσεις όπως και μια ατμόσφαιρα έσχατων ημερών, η Γαλικία είναι αιώνια, όμως και τοποθετημένη στον χρόνο, μεθόριος γη στα μετατοπιζόμενα σύνορα μεγάλων αυτοκρατοριών..."

Αυτό αναφέρει η Ariel Sion σε κείμενο που έγραψε για το αφιέρωμα στον Γιόζεφ Ροτ από το Cahier de l’Herne και δημοσιεύεται ως επίμετρο στην ελληνική έκδοση (σε μετάφραση του Γιάννη Σιδέρη). Όχι τυχαία, τον αποκαλεί αυτοκράτορα της νοσταλγίας ο γνωστός Νοτιοαφρικανός συγγραφέας Τζον Κούτσι  σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στο New York Review of Books το 2002. 

Και πράγμαται, το βιβλίο του Γιόζεφ Ροτ «Το κάλπικο ζύγι – Η ιστορία ενός επιθεωρητή επί των μέτρων και σταθμών» (εκδ. Άγρα, 2017 σε μετάφραση Ηλιάνας Αγγελή) είναι θάλεγε κανείς μια τελευταία, νοσταλγική, παρουσίαση του γενέθλιου τόπου όπως τον γνώριζε, της Γαλικίας, στα "μετατοπιζόμενα" όρια Πολωνίας με Ουκρανία.

Το βιβλίο αναφέρεται στην ιστορία του Άνζελμ Άιμπενσυτς, υπαξιωματικός που παραιτήθηκε από το στρατό γιατί του το ζήτησε η γυναίκα του (που δεν την αγαπούσε πάντως, έτσι τουλάχιστον έδειχνε) κι έγινε επιθεωρητής μέτρων και σταθμών. Δηλαδή, έλεγχε τα ζύγια των εμπόρων, γιατί όλο και κάποια πονηριά έκαναν για να βγαίνει όπως ήθελαν η ζύγιση, αλλά ποιος το καταλάβαινε (πόσες φορές δεν σκεφτόμαστε το ίδιο, ας πούμε σε ζυγαριές μικρεμπόρων με τα παλιά ζύγια, αλλά και σε μεγαλύτερες, τις πλάστιγγες, τις θυμάστε;).

... Όσο για τα μέτρα και τα σταθμά, οι ντόπιοι είχαν χρόνια να τα δουν στα μάτια τους, και μονάχα οι παλαιότεροι τα θυμούνταν ακόμα. Μονάχα ζυγαριές υπήρχαν. Ζυγαριές και τίποτε άλλο. Οι έμποροι μετρούσαν τα υφάσματα με τον πήχη του χεριού· άλλωστε, όλος ο κόσμος ξέρει ότι το αντρικό χέρι, από την κλειστή γροθιά ως τον αγκώνα, είναι ίσο με έναν πήχη, ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο. Επιπλέον, όλος ο κόσμος ξέρει ότι ένα ασημένιο κηροπήγιο ζυγίζει μισό κιλό και είκοσι γραμμάρια, ενώ ένα μπρούτζινο κηροπήγιο ζυγίζει πάνω-κάτω ένα κιλό...


Χάρτης του Βασιλείου της Γαλικίας Ανατολικής Ευρώπης το 1914 (Πηγή)

Ο επιθεωρητής μετατίθεται στο Ζλότογκραντ, μια φανταστική ως προς την ονομασία περιφέρεια της Γαλικίας (ήταν κομμάτι σημερινής Πολωνίας και Ουκρανίας περιλαμβάνοντας Κρακοβία, Λβοφ κ.ά.), κάπου προς το τέλος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Είναι άνθρωπος έντιμος, ηθικός, αδιάφθορος, αδέκαστος, αυστηρός, τυπικός στη δουλειά του. Έτσι ήταν τουλάχιστον στην αρχή. Μέχρι που επισκέφτηκε το καπηλειό στο Σβάμπυ και γνώρισε την όμορφη τσιγγάνα Ευφημία, ερωμένη του κάπελα (κακοποιού, διακινητή φυγάδων από τη Ρωσία).

Ο Ρότ περιγράφει τη σιγά-σιγά μετάλλαξη του Επιθεωρητή και παράλληλα τη ζωή των ανθρώπων στο χωριό και στην περιοχή, με τη φτώχεια, με τα κάλπικα ζύγια και τα άλλα κόλπα στις εμπορικές συναλλαγές, με τη χαρτοπαιξία, με τα αδιέξοδα και μια αίσθηση εγκατάλειψης και ανίας, με τους μικρο- και μεγαλο-απατεώνες, με τους λιποτάκτες από τη Ρωσία, με τη χολέρα και τα κόλπα των φυλακισμένων κακοποιών που επιστράτευσαν για να μαζεύουν τους νεκρούς, με το σπάσιμο των πάγων που σηματοδοτούν τον ερχομό της άνοιξης και της ελπίδας στα πρόσωπα των ανθρώπων. Και οι Εβραίοι της περιοχής. Ο συγγραφέας τους αντιμετωπίζει με συμπάθεια (Εβραίος ο ίδιος), δυσκολεύεται ν' αποδεχτεί ο Επιθεωρητής την τιμωρία που αναγκαστικά τους επιβάλλεται όταν τους βρίσκουν κάλπικα ζύγια.

Όμορφες περιγραφές της φύσης, οι εναλλαγές, τα πουλιά, τα δέντρα, οι πάγοι που σπάνε, κι όταν σπάνε νωρίς ξεσπά η χολέρα, κι όταν παγώσει πάλι το κακό εξαφανίζεται...

... Ξάφνου, μες στη νύχτα, προτού ακόμα το καμπαναριό σημάνει μεσάνυχτα, ο Άιμπενσυτς άκουσε τον πάγο να σπάζει με εκκωφαντικό κρότο. Παρόλο που, όπως είπαμε, ήταν νύχτα, οι σταλακτίτες στις στέγες των σπιτιών άρχισαν μεμιάς να λιώνουν και να στάζουν βαριά στο ξύλινο πεζοδρόμιο. Σαν νυχτοπόρος αδελφός του ήλιου, ένας γλυκός και απαλός νοτιάς τους έκανε να λιώσουν. Σε όλα τα χωριατόσπιτα τα παραθυρόφυλλα άνοιξαν διάπλατα· οι άνθρωποι φάνηκαν στα παράθυρα, ενώ πολλοί ξεχύθηκαν μάλιστα από τα σπίτια τους. Παγερά, λαμπερά και αιώνια, τα αστέρια κρέμονταν χρυσαφιά και ασημάνια στον αχνογάλανο ουρανό, μοιάζοντας να αφουγκράζονται από ψηλά το τρίξιμο και τη βοή από το σπάσιμο των πάγων...

Και η ανατομία της ψυχής των ανθρώπων, και οι αντιθέσεις, το καλό με το κακό, το ηθικό με το ανήθικο, το δίκαιο με το άδικο, το νόμιμο με το μη νόμιμο, που κάποτε όλα μπερδεύονται, ποιο το ένα ποιο το άλλο. Η Σιόν αναφέρει ότι ο μισός Δεκάλογος παραβιάζεται στο Κάλπικο ζύγι: υπάρχει φόνος, μοιχεία, κλοπή, ψευδομαρτυρία, επιθυμία για τη γυναίκα και τα αγαθά του άλλου.

Ας μην πω άλλα για το βιβλίο και τον συγγραφέα. Η αφήγηση κυλά τόσο όμορφα, που αξίζει κανείς να το διαβάσει και ν' απολαύσει τις λεπτομέρειες της αφήγησης, αλλά και τις ομορφιές του κειμένου.

Κι εδώ, νιώθω την ανάγκη να υπογραμμίσω ότι οι ομορφιές αυτές δεν ξεπηδάνε μόνο από τον συγγραφέα Γιόζεφ Ροτ, αλλά και από την εξαιρετική μετάφραση της Ηλιάνας Αγγελή. Φαίνεται και στα παραπάνω αποσπάσματα που παρέθεσα, αλλά πραγματικά ήταν απόλαυση το διάβασμα, όχι μόνο για τις ξεχωριστές λέξεις που διάλεγε η μεταφράστρια (π.χ. αλογολάτης), αλλά και για τη συνολική διατύπωση των προτάσεων που μερικές φορές ένιωθες μια ποιητική χροιά στα κείμενά της.

Όσο για τη συνολική εικόνα της έκδοσης, η Άγρα αποτελεί εγγύηση αισθητικής και ποιότητας περιεχομένου. Αν και θεωρώ γενικά υπερβολή την εμμονή στο πολυτονικό, εδώ εκτιμώ αυτή την ιερή προσήλωση που ακολουθεί πιστά, βλέποντάς την ως συμβολή στην ιστορική διατήρηση και συνέχεια της ελληνικής γλώσσας και γραφής (πού αλλού θα δούμε βαρείες, περισπωμένες, ψιλές και δασείες;). Και βέβαια, οι πολύτιμες πληροφορίες για τον συγγραφέα, το Επίμετρο, οι φωτογραφίες, η Εισαγωγή αποτελούν χρησιμότατα βοηθήματα πλάι στο κυρίως κείμενο. Ας μου επιτραπεί και μια παρατήρηση σχετικά με τα κεφαλαία. Εάν δεν γνωρίζει ο αναγνώστης ότι π.χ. η μεταφράστρια ονομάζεται Αγγελή και όχι Αγγέλη (που επίσης υπάρχει ως επώνυμο), δεν υπάρχει πουθενά στο βιβλίο αυτή η πληροφορία. Και ενώ δεν έχω λόγο να παρέμβω στη μορφή εξωφύλλου κτλ. που επιλέγει κάθε εκδότης, θα ήθελα να επισημάνω ότι σε όλες τις ελληνικές εκδόσεις λείπει η εμφάνιση της τυποποιημένης εγγραφής του βιβλίου, όπως γίνεται σε εκδόσεις άλλων χωρών και που στην Ελλάδα καταρτίζεται από την Εθνική Βιβλιοθήκη ή/και την Biblionet.

Σε κάθε περίπτωση, το Κάλπικο ζύγι είναι η εικόνα ενός κόσμου τότε που έφευγε, μα μήπως και η εικόνα ενός κόσμου που όλο και κάπου συναντάμε και σήμερα;

Ο Ροτ με τη γυναίκα του Φρήντλ το 1925 στη Νότια Γαλλία. Η Φρήντλ το 1928 τρελάθηκε,
νοσηλεύτηκε σε διάφορα ιδρύματα και το 1940 υποβλήθηκε σε ευθανασία από τους Ναζί  (Πηγή)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου